Uczeń sprawcą przemocy seksualnej
„Jestem dyrektorem zespołu szkół: podstawowej oraz gimnazjum. Jeden z uczniów naszego gimnazjum przejawia niepokojące zachowania – często w rozmowach z innymi uczniami porusza tematy seksualne, wyraźnie jest też odtrącany przez rówieśników. Wczoraj otrzymałam od psychologa szkolnego informację, iż chłopiec wciągnął do toalety kolegę z 5 klasy szkoły podstawowej i obnażył się przed nim. Nie wiemy, jak potraktować te zachowania – czy można tu mówić o przemocy seksualnej wobec młodszego ucznia? Jakie działania byłoby najlepiej podjąć? Rodzice zostali wezwani na rozmowę, psycholog rozmawiał także z każdym z uczniów osobno. Co jeszcze, jako szkoła, powinniśmy zrobić?”
O przemocy seksualnej wobec dziecka mówimy wtedy, gdy dochodzi do zachowań o charakterze seksualnym, w które dziecko jest angażowane przez sprawcę. Odnosi się do takich działań, których celem jest stymulacja seksualna.
Sprawcą wykorzystania seksualnego może być nie tylko dorosły, ale i osoba niepełnoletnia - dziecko lub nastolatek. W takim przypadku trudność w rozpoznaniu, czy doszło do nadużycia, polega przede wszystkim na odróżnieniu rzeczywistego wykorzystania od niewinnych zabaw, które mogą pojawić się w określonym wieku jako naturalny przejaw rozwoju psychoseksualnego dzieci. Więcej informacji o tym, jakie zachowania stanowią element prawidłowego rozwoju, a jakie powinny wzbudzić niepokój, można znaleźć w broszurze Fundacji Dzieci Niczyje „Zachowania seksualne dzieci i młodzieży” pod adresem: fdn.pl/sites/default/files/Zachowania_seksualne_dzieci_i_mlodziezy.pdf
Istnieją jednak pewne sygnały, na które powinniśmy zwrócić uwagę, jeśli pojawią się podczas seksualnych zabaw dzieci. Należy zwrócić uwagę przede wszystkim na:
- Różnicę wieku: czy jedno z dzieci/nastolatków jest kilka lat starsze od drugiego? Jak duża jest różnica wieku?
- Status: czy jedno z dzieci/nastolatków zajmuje uprzywilejowaną pozycję w stosunku do drugiego – jest np. opiekunem, liderem klubu młodzieżowego, nieformalnym liderem grupy?
- Zdolności: czy jedno z dzieci/nastolatków przewyższa drugie pod względem możliwości umysłowych, emocjonalnych , fizycznych? Czy potencjalna ofiara jest niepełnosprawna lub opóźniona w rozwoju?
- Władzę: Czy jedno z dzieci/nastolatków grozi drugiemu, próbuje je przekupić, oszukać lub używa siły fizycznej?
Jeżeli podczas interakcji dzieci można zaobserwować któryś z wyżej wymienionych elementów, to obserwowana aktywność seksualna dzieci może być wykorzystywaniem. Rolą osób dorosłych, które dostrzegły niepokojące sygnały, jest zapewnienie wsparcia zarówno dziecku, które mogło doświadczyć nadużycia seksualnego, jak i dziecku, które mogło być jego sprawcą.
Przemoc seksualna jest na tyle trudnym doświadczeniem, iż dzieci będące ofiarami tej przemocy często nie ujawniają, że do niej doszło. Ryzyko wystąpienia problemów natury psychicznej jest wyższe u osób, które doświadczyły w dzieciństwie wykorzystania seksualnego, dlatego też tak ważne jest, aby dziecko możliwie szybko otrzymało profesjonalne wsparcie psychoterapeutyczne.
Często zauważa się także, iż najbardziej widocznymi objawami wykorzystania seksualnego dziecka są jego nieadekwatna do wieku wiedza na temat seksualności, nadmierne, niepokojące zainteresowanie seksualnością oraz zachowania o charakterze seksualnym, które nie mieszczą się w normie rozwojowej. Tego typu konsekwencje prowadzą do zwiększenia ryzyka, iż dziecko/nastolatek będący ofiarą nadużycia seksualnego może zarazem sam stać się sprawcą – i jak wynika z wielu badań, nastoletni sprawcy przemocy najczęściej sami doświadczyli wykorzystania seksualnego i/lub innej formy przemocy (psychicznej, fizycznej) lub byli świadkami powtarzającej się przemocy domowej. Równie ważne jest zatem podjęcie próby zrozumienia sytuacji sprawcy i udzielenia mu odpowiedniej pomocy oraz wsparcia specjalisty.
W zależności od sytuacji i wieku dzieci, warto także rozważyć interwencję prawną. W świetle polskiego prawa, osoba, która ukończyła 13 lat może ponosić odpowiedzialność przed sądem rodzinnym i nieletnich za czyn zabroniony, do jakich należy wykorzystywanie seksualne drugiej osoby. Podczas ustalania rodzaju odpowiedzialności, jakie nastolatek może ponieść w związku z tym zachowaniem, bierze się pod uwagę szereg czynników, takich jak: wiek, stan zdrowia, stopień rozwoju psychicznego oraz fizycznego, cechy charakteru, charakter środowiska, warunki wychowania dziecka, etc. Interwencja prawna ma na celu przede wszystkim ustalenie, co dzieje się w środowisku niepełnoletniego sprawcy, a także podjęcie określonych działań naprawczych.